రాష్ట్రంలో పండుగ సీజన్‌ మొదలైంది. అక్టోబర్‌లో దసరాతో మొదలై...నవంబర్‌లో దీపావళి, డిసెంబర్‌లో క్రిస్మస్‌, జనవరిలో సంక్రాంతితో ముగుస్తుంది. ఈ నాలుగు నెలలు ఆఫర్లతో, డిస్కౌంట్లతో మోత మోగించేస్తున్నారు. భారీ షాపింగ్‌ మాల్స్‌లో వ్యాపారాలు జోరుగా సాగిపోతున్న కాలమిది. ధమాకా ఆఫర్లతో, చిరునవ్వుతో కస్టమర్లకు వంగి, వంగి నమస్కారాలు చేస్తూ, ఆహ్వానాలు పలికే శ్రామిక మహిళలు మనకు కనిపిస్తుంటారు. ఆ రంగు, రంగుల దీపకాంతుల వెనుక, ఆ నవ్వుల వెనుక ఎంతటి విషాదం ఉందో తెలిస్తే మనసున్న వారెవరికైనా హృదయాలు బరువెక్కక మానవు. ఊరంతా పండుగే, దేశమంతా పండుగల సంబరాలే కానీ ఆ మాల్స్‌లో పని చేసే సగటు మహిళలు...పండుగ రోజుల్లో కుటుంబంతో కలిసి భోంచేసి ఏళ్లయిందని చమర్చిన కళ్లతో వివరిస్తారు. పండుగలన్నవి మరచిపోయామని వారు వివరిస్తారు.
- ఎవరు వీరు? వీరి కష్టమేంటి!?
తోడేళ్లలాగా తనిఖీ చేసే సూపర్‌వైజర్లు, యాజమాన్యపు సిబ్బంది నిఘా మధ్య కుక్కిన పేనుల్లా పనులు చేసుకుపోయే శ్రామిక మహిళల్ని షాపింగ్‌ మాల్స్‌, బట్టల షాపులు, పెద్ద పెద్ద సూపర్‌ మార్కెట్లలో చూస్తుంటాం. ఈ మహిళలు ఎప్పుడు మనం షాపింగ్‌కు వెళ్లినా నిలబడుకునే కనిపిస్తారు. పక్కన కనీసం కూర్చోవడానికి స్టూలుకానీ, కుర్చీ కానీ కనపడదు. ఇవేవీ మనకు పట్టదు. ఉదయం 9 గంటలకు డ్యూటీకి వచ్చింది మొదలు రాత్రి 9 గంటలకు డ్యూటీ దిగేంత వరకు సుమారు 12 గంటల పాటు కంటిన్యూగా నిలబడే ఉండాల్సిన ఉద్యోగం వారిది. ఇప్పటికైనా అర్థం అయిందా? వారి కష్టం ఏమిటో?
మహిళలు షాపింగ్‌మాల్స్‌లో కూర్చునే హక్కును కల్పిస్తూ దేశంలో మొట్టమొదటిసారిగా కేరళ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం చట్టం తెచ్చింది. ఆ తరువాత తమిళనాడు ప్రభుత్వం కూర్చునే హక్కును కల్పిస్తూ చట్టం చేసింది. కేరళ చట్టంలో ప్రతి కార్మికునికి వారానికి ఒకరోజు సెలవుదినంగా ఇవ్వాలని, మహిళా కార్మికులను రాత్రి 9 నుంచి ఉదయం 6 గంటల వరకు పని చేయించరాదని పేర్కొన్నది. తప్పనిసరి పరిస్థితులు ఎదురైనప్పుడు ఐదుగురు కార్మికులు ఓ గ్రూపుగా ఉండాలి. అందులో ఇద్దరు మహిళలు ఉండాలి. వారికి తగిన రక్షణ కల్పించాలి. ఇంటి వరకూ రవాణా సౌకర్యం కల్పించాలని చెప్పబడింది. షాపుల్లో నిలబడి పని చేసే వారికి వారి పని ప్రదేశాలలో కూర్చోవటానికి సౌకర్యం కల్పించాలని స్పష్టంగా చట్టంలో వివరించబడింది. మన రెండు తెలుగు రాష్ట్రాలలో ఇది హక్కుగా, చట్టంగా లేకపోవడం విచారకరం. తక్షణం ఈ సమస్యపై రెండు ప్రభుత్వాలు చట్టం చేయాల్సిన ఆవశ్యకత ఎంతైనా ఉంది.
మారుతున్న జీవన సరళి, నూతన ఆర్థిక విధానాల ప్రభావం, ప్రజల్లో పెరుగుతున్న వినియోగదారీ తత్వం కారణంగా పెద్ద నగరాలకు పరిమితమైన షాపింగ్‌మాల్స్‌ చిన్న పట్టణాలకు సైతం వ్యాపిస్తున్నాయి. ఈ రంగంలో చదువుకున్న వారి సంఖ్య ఎక్కువగా ఉన్నది. గ్రామీణ ప్రాంతాల నుంచి వలస వచ్చి ఈ పనులలో అత్యధికులు చేరుతున్నారు. ఆంధ్ర, తెలంగాణ రాష్ట్రాలలో రిలయన్స్‌, డీ-మార్ట్‌, సిటీమార్ట్‌, బిగ్‌ బజార్‌, బ్రాండ్‌ ఫ్యాక్టరీ, శుభమస్తు, సౌత్‌ ఇండియా షాపింగ్‌ మాల్‌, ఎంజిఆర్‌, పసుపర్తి, చందనా బ్రదర్స్‌, చందన రమేష్‌, అపూర్వ, కళానికేతన్‌, కంచి పెరుమాళ్‌ సిల్క్స్‌, సిఎంఆర్‌ వంటి షాపింగ్‌ మాల్స్‌తో పాటు పలు జ్యూవెలరీ మార్టులున్నాయి. వందల సంఖ్యలో మాల్స్‌, పెద్ద సంఖ్యలో ఇతర సంస్థలు పోటీ పడి ముందుకు వస్తున్నాయి. వేల నుంచి లక్షల సంఖ్యలో శ్రామికులు వీటిలో ఉపాధికై పని చేస్తున్నారు. వీరికి కార్మిక చట్టాలు అమలు కావడం లేదు. ప్రభుత్వం నిర్ణయించిన వేతనాలు ఇవ్వటం లేదు. గంటలకొద్దీ నిలబడటం వల్ల ఆరోగ్య సమస్యలు పెరిగిపోతున్నాయి. అత్యధిక చోట్ల మహిళలకు కూర్చునే సౌకర్యం లేదు. కస్టమర్లు లేనప్పుడు కూడా కూర్చునేందుకు లేదు. తిరుపతి నగరంలో సిఐటియు కార్యకర్తల పరిశీలనలో దిగ్భ్రాంతికరమైన వాస్తవాలు వెల్లడయ్యాయి. ఈ మహిళలకు నిలబడి ఉండటం కారణంగా మూత్రాశయ వ్యాధులు, కాళ్లపై వెరికోస్‌ వెయిన్స్‌ (నరాలు ఉబ్బటం) వ్యాధి, వెన్నుపూస, నుడుమునొప్పి వంటి సమస్యలు చిన్న వయసులోనే వస్తున్నాయి.
శుభమస్తు షాపింగ్‌ మాల్స్‌లో 10 నిమిషాలు మాత్రమే వాష్‌రూమ్‌కు వెళ్లాలనే నిబంధన ఉంది. బాత్‌రూమ్‌కు వెళ్లిన ప్రతిసారి బయోమెట్రిక్‌లో నమోదు చేయాలి. చందనలో కస్టమర్లు లిఫ్ట్‌లో వస్తారు. కార్మికులు లిఫ్ట్‌ ఎక్కడానికి వీలు లేదు. ఎన్ని సార్లయినా, ఎన్ని అంతస్తులైనా మెట్లపై నడవాల్సిందే. పీరియడ్స్‌ సమయంలో మహిళల బాధ వర్ణనాతీతంగా ఉంటుంది. కార్మికులకు భోజనాలు చేయడానికి సౌకర్యాలు లేవు. టాప్‌ఫ్లోర్‌లో వాష్‌రూముల దగ్గర భోజనాలు చేస్తుంటారు. వంటరి మహిళలు, పెళ్లికానివారు, ఇంటిని పట్టించుకోని భర్తలున్న మహిళలు అనివార్యమై కుటుంబ భారాన్ని మోస్తున్నట్టుగా ఈ సర్వేలో వెల్లడైంది. పిల్లల రక్షణ, వారి భవిష్యత్తుపై వీరికి తీవ్ర ఆందోళన ఉంది. కుటుంబానికి సమయం ఇవ్వలేక పోతున్నామన్న బాధ వీరిలో కనిపిస్తుంది. ఇక ఒంటరి మహిళల బాధ చెప్పనలవి కాదు. పిల్లలు ఎలా పెరుగుతున్నారో పరిశీలన చేసే అవకాశం తమకు లేదని వాపోతున్నారు.
మహిళలకు, పురుషులకు వేతన వ్యత్యాసం ఉంది. ఎన్నేళ్లయినా ఒకే రకమైన పనులు చేయాలి. దీంతో మనుషులు యాంత్రికం గా తయారవుతున్నారు. ప్రమోషన్లు లేవు. వర్కర్లతోపాటు ఈ రంగంలో హెల్పర్లు పని చేస్తున్నారు. వీరికున్న సమస్యలు వర్కర్ల కంటే ఎక్కువగా ఉన్నాయి. పని ఎక్కువ, వేతనం తక్కువ. కొనుగోలుదార్లు చూసిన బట్టలు, వస్తువులను సర్దటమే వీరి ప్రధాన పని. రూ.6 వేల నుంచి 14 వేల వరకు వేతనాలు చెల్లిస్తున్నారు. పెద్ద మాల్స్‌లో కనీస వేతనం, ఇఎస్‌ఐ, పిఎఫ్‌లు అమలు చేస్తున్నా పని గంటలు చట్ట ప్రకారం అమలు చేయటం లేదు. కార్మికులకు ప్రోత్సాహకాలు, బోనస్‌ పేరుతో పోటీ పెంచుతున్నారు. ఒక్కో అంతస్తులో ప్రతి రోజూ 'మంచి ఉద్యోగి' పేరిట ఎంపిక చేస్తారు. ఇందుకోసం అమ్మకాలు పెంచాలంటూ విపరీత మైన టార్చర్‌ ఉంటుంది. తెలుగు రాష్ట్రాలలో ఎక్కడా 8 గంటల పని విధానం అమలు కావటం లేదు. 10 నుంచి 12 గంటలపాటు కనీసంగా వీరు పని చేయాల్సి వస్తున్నది. దూర ప్రాంతాల నుంచి వచ్చేవారు రోజులో రాక పోకలు కలుపుకుంటే 14 నుంచి 16 గంటలు ఈ పనిలో ఉండాల్సి వస్తున్నది. ప్రభుత్వ నిబంధనల ప్రకారం సెలవులు అమలు కావటం లేదు. ఒక్కరోజు సెలవు తీసుకుంటే రెండు రోజుల వేతనాన్ని కత్తిరిస్తున్నారు.
కేరళ, తమిళనాడు తరువాత దేశంలో ఎక్కడా ఇది చట్టంగా రూపుదాల్చలేదు. మహిళోద్ధారకులు గా తమను తాము కీర్తించుకునే జగన్‌, కేసిఆర్‌లకు ఈ సమస్య పట్టడంలేదు. విజయవాడ, విశాఖ, తిరుపతి, రాజమండ్రి, కాకినాడ లాంటి నగరాలలో వీరి సంఖ్య వేలల్లో ఉంటుంది. ఒక్కో ప్రాంగణంలో వేయి నుంచి రెండు వేల మంది పని చేస్తున్న సంస్థలు కూడా ఉన్నాయి. రాష్ట్రంలో లక్షల సంఖ్య లో శ్రామిక మహిళలు పని చేస్తున్న ఇంత పెద్ద వ్యవస్థలో చట్టాలు అమలవుతున్నాయా? లేదా? అన్న ప్రాథమిక పరిశీలన కూడా ప్రభుత్వాలు చేయకపోవటాన్ని ఓ నేరంగా భావించాలి. ఓ రకంగా చెప్పాలంటే ఇందులో పని చేస్తున్న మహిళల కనీస హక్కులు హరించబడుతున్నాయి.
పని ప్రదేశంలో లైంగిక వేధింపుల సమస్య కూడా తీవ్రమైన అంశంగా ఉంది. 2013 లైంగిక వేధింపుల నిరోధóక చట్టం అనుసరించి మాల్స్‌లో ఎక్కడా అంతర్గత కమిటీలు లేవన్న వాస్తవం ఈ పరిశీలనలో వెల్లడైంది. తక్షణం ఉభయ రాష్ట్రాల తెలుగు ప్రభుత్వాలు ఎన్నికల తరుణంలోనైనా వీరి సమస్యలకు పరిష్కారాన్ని చూపించాల్సిన బాధ్యత ఉంది.
/ వ్యాసకర్త : కందారపు మురళి, సిఐటియు రాష్ట్ర ఉపాధ్యక్షులు, సెల్‌ : 94900 98840 /
